Jan Pronk

'Onderzoek Irak moet er komen'

Dagblad De Pers, 6 September 2007

Bron
Dagblad De Pers
door Kustaw Bessems, 6 September 2007
https://www.depers.nl/

Jan Pronk, gedoodverfd winnaar van de verkiezingen om het voorzitterschap van de PvdA, heeft partijleider Wouter Bos nog als jongen gekend. 'Ik ken de vader van Wouter heel goed. Die zat in de internationale werkgroep van de PvdA. Hij was een vriend. Ik zag Wouter wel eens bij hem thuis, in de jaren zeventig', vertelt Pronk in een interview met dagblad De Pers.

Wouter Bos was toen tussen zeven en zeventien jaar oud. Zag Pronk er al een potentiële premier in? 'Ach, Wouter was met heel andere dingen bezig indertijd.'

Wouter Bos' vader Jone - net als Pronk zijn leven lang betrokken bij ontwikkelingssamenwerking - nam dinsdagavond afscheid van een van zijn werkgevers en had Pronk zelfs gevraagd een speech te houden. Pronk kon niet. Die moest in Meppel debatteren met andere kandidaat-voorzitters. Op dat afscheid zou hij Wouter ook hebben ontmoet. Die heeft hij al drie jaar niet gesproken. 'Dat moet ik nu nog doen', zegt Pronk.

Nachtmerrie
Het lijkt een nachtmerrie voor Wouter Bos. Het gaat al niet zo goed met hem en zijn partij en nu komt de 67-jarige Pronk, oude vriend van zijn vader, hem als voorzitter bij de les houden. Wouter Bos raakte ooit geïnspireerd door de roemruchte PvdA-leider uit de jaren zeventig, Joop den Uyl. Pronk diende in diens kabinet. Pronk is de man die al eens zei dat de PvdA een leiderschapscrisis heeft, dat Wouter Bos 'uitstraalt dat hij het niet weet', dat Bos 'draait'.

De nachtmerrie valt mee, zegt Pronk. 'Wouter hoeft van mij niet bang te zijn.' Tijdens het debat in Meppel was Pronk ook al aardig voor Bos: 'Hij heeft een paar dingen fantastisch gedaan.' Pronks lof klonk dodelijker dan zijn kritiek. Komt bij dat Pronk in deze krant duidelijk maakt dat hij bereid is het voortbestaan van dit kabinet te riskeren als hij er een onderzoek mee binnenhaalt naar de Nederlandse betrokkenheid bij de oorlog in Irak.

Jan Pronk wil als hij PvdA-voorzitter wordt de dunne lijn bewandelen tussen spanning en conflict. Dat is alleen maar goed voor partijleider Wouter Bos, zegt hij. Maar het onderzoek naar de Irak-oorlog moet er komen, al kost dat het kabinet de kop.

Het is de dag na 'Meppel', waar Pronk premier Balkenende heeft uitgemaakt voor 'leugenaar' omdat die Nederland de oorlog zou hebben 'ingerommeld met een schandelijk verhaal'. We zitten op Pronks kamer bij het International Institute of Social Studies, academie voor studenten uit ontwikkelingslanden, waar Pronk hoogleraar is. Hij geeft colleges door het hele land en houdt zo voeling met zalen vol jonge mensen.

Spijt
PvdA-interimvoorzitter Ruud Koole heeft Pronk gebeld over zijn uitspraken. Vond ze 'ongepast'. CDA-fractievoorzitter in de Tweede Kamer Pieter van Geel heeft Pronks aanval op Balkenende 'een teken van onmacht' genoemd. Pronk reageert: 'Dat is niet onvriendelijk. Toen ik na dat debat in de trein naar huis reed, had ik niet zo'n prettig gevoel. Ik dacht: ik heb een fout gemaakt. De afgelopen jaren heb ik mij juist geërgerd aan het vermengen van politieke kritiek en persoonlijke aanvallen. Nu heb ik mij er zelf schuldig aan gemaakt en daar heb ik spijt van. Balkenende heeft wel gelogen, maar hij is geen leugenaar.'

foto Jan Pronk

Dat de Amerikaanse inval in Irak was gebaseerd op leugens staat voor Pronk vast: er waren geen massavernietigingswapens, er was geen connectie met Al-Qaida en hij meent dat de Iraakse dictator Saddam Hoessein gehoor gaf aan resoluties van de Verenigde Naties. 'Dat was allemaal bekend. Nederland heeft die argumenten voor zoete koek geslikt. Dat was een politieke keuze. Niet zomaar een beetje, nee, in meerdere debatten deed het kabinet dat. Nederland is met de Amerikanen in die coalitie gestapt en was medeverantwoordelijk voor die invasie en de consequenties. Ik heb lopen demonstreren! Ik heb geschreven, gepraat: Irak werd een catastrofe.'

Maar u noemt het 'liegen'.

'Het waren leugens. Íedereen wist dat.'

Waarom dan een onderzoek naar de oorlog? U heeft uw conclusie klaar.

'Dat onderzoek gaat niet naar de vraag: was het waar of niet? Duidelijk moet worden waarom Nederland die positie koos.'

Wanneer besloot u dat u Balkenende eens flink ging aanpakken?

'Dit had ik niet van tevoren gepland.'

Mijnheer Pronk, iedereen omschrijft u als een politieke player…

'Men vergist zich in mij. Iemand in de zaal zei: wij moeten beter uitdragen in de media dat niet Wouter Bos een draaikont is, maar Balkenende. Kijk, over Bos heb ik ook gezegd dat hij niet had gedaan wat hij had beloofd, dat neem ik niet terug. Maar ik wilde nu zeggen: er is iets veel ergers - véél ergers - met Balkenende. Ja, en in zo'n discussie…you get carried away. Hierin ben ik een stap te ver gegaan.'

'Ik ben heel duidelijk vóór een onderzoek naar de Irak-oorlog, een parlementaire enquête. Dat is wel strategie.'

U wilt dat de Kamer dat onderzoek nog deze regeerperiode afdwingt. U weet dat het CDA en Balkenende dat niet aanvaarden en dus stuurt u aan op een kabinetscrisis.
'De partijen hebben dat onderzoek buiten het coalitieakkoord gehouden. Er is alleen een afspraak gemaakt achter gesloten deuren. Die kan niet bindend zijn voor parlementariërs.'

'Het onderzoek is op den duur onafwendbaar. Dus doe het maar zo snel mogelijk. Er zullen steeds meer onthullingen komen, vooral uit de VS. Álle onderzoeksjournalisten zijn ermee bezig, hoofdrolspelers publiceren zelf boeken, de nieuwe Britse premier Brown stelt zich anders op dan zijn voorganger Blair, andere landen komen met onderzoeken. De Kamerfractie van het CDA zal, als de druk wordt opgevoerd, iets moeten doen.'

En als dit voor CDA' ers een einde aan het kabinet betekent…

'Dan is dat hun verantwoordelijkheid.

U zou ook kunnen zeggen: we hebben als PvdA dingen binnengehaald in deze coalitie, die zetten we niet op het spel.

'Ik kan me voorstellen dat je zo'n rationele afweging maakt als je er voor staat. Maar er ís geen deal! Ze hebben het juist buiten het regeerakkoord gelaten. Een politieke fout, zoiets doe je niet. Het gaat me met dat onderzoek niet alleen om terugkijken. Ik maak me zorgen om de dreiging van een oorlog met Iran. En wat doet Nederland dan?'

Het gaat ook om vertrouwen in een premier. Wij willen niet worden geregeerd door een minister-president die liegt over zoiets fundamenteels als een oorlog.

'Hij heeft gelogen over zoiets fundamenteels als de bewéégredenen voor een oorlog. We stonden aan de verkeerde kant. Het is niets persoonlijks. De politieke consequenties voor Balkenende, die laat ik aan het parlement. We moeten het onderzoek niet nalaten uit angst voor die consequenties.'

Met enthousiasme vertelt Pronk hoe het juist de nieuwe generatie is die hem opnieuw op het schild hijst. 'Ik was in Maastricht, in maart. Een grote bijeenkomst van de Jonge Socialisten en de universiteit. Over internationale interventies. Het was allemaal heel jong, wat daar zat. Een spetterende bijeenkomst. Goed. Jonge mensen die van de hoed en de rand wisten. Ik heb contact gehouden met een aantal van hen. Ja, hoe gaat dat? Ze vragen: kom je nog een keer? Je mailt met ze. Toen vroegen ze: moet jij geen voorzitter worden?'

'Natuurlijk niet, zei ik. Ik ben in 2002 uit de politiek gegaan, nadat ik volgens mij voor de achtste keer in de Kamer was gekozen, om plaats te maken voor een nieuwe generatie.'

Antoine van Lune van de Jonge Socialisten begon een website met steunbetuigingen aan Pronk. 'Ik belde hem. Ik zei: reuze-innovatief, maar ik ben niets verplicht.'

Wat de doorslag gaf? 'Het gaat niet goed met de PvdA.' En: 'Ik ben 67, de oudste van het groepje kandidaten. Maar ik voel me nog net zo sterk en jong als een fiks aantal jaren geleden. Ik heb in Soedan een tijdje last gehad van buikpijn, maar dat is over. En ik loop wat moeilijker hard omdat ik last heb van mijn voet - maar dat is mechanisch.'

Van Lune zit in zijn campagneteam. 'Het hele team is onder de dertig. Mijn webmaster is achttien.'

U bent de favoriet.

'Er komt een tegenstroom. Ze zullen proberen te zeggen dat ik voor conflict zorg. En dat ik de partijbasis niet ken. Ik kan alleen maar proberen vertrouwen in te boezemen. Ik wil voor spanning zorgen - dat is goed - maar niet voor conflict.

Een thin line, dat weet ik ook wel. En de basis ken ik heel goed. Ik ben afdelingsvoorzitter geweest, gewestelijk voorzitter, landelijk vicevoorzitter. Ik heb gefolderd, bij mensen aan de deur geklopt, ik heb het allemaal gedaan.'

Ik wil Bos niet ondergraven. Ik zou zijn positie kunnen versterken. Onze partij floreerde in de tijd van Joop den Uyl omdat er sterke voorzitters waren. Ien van den Heuvel, André van der Louw, Max van den Berg.'

En zo'n florerende partij is bitter nodig, meent hij. Hij ziet in West-Europa het succes van rechtse populisten als Geert Wilders. Hij gelooft niet dat dat komt doordat de Partij van de Arbeid het thema integratie heeft laten liggen - 'Ik weiger afstand te nemen van onze aanpak in de jaren tachtig die zogenaamd te soft was'.

'Tegenover de populisten staan nu alleen technocraten. Mensen die zeggen: bedankt voor uw stem, wij weten wel wat goed voor u is en we gaan dat nu even regelen.'

Pronk gelooft dat alleen een grote politieke beweging, met veel leden en trouwe stemmers, diep verankerd in de samenleving, de populisten kan terugdringen. 'Dan hoor ik: dat is ouderwets. Nou ja, we hadden vroeger een politieke beweging, ja.'